In opdracht van de FOD Economie maakten onderzoekers van de KULeuven en de UCLouvain in 2019 een analyse van de economische en financiële situatie van de onafhankelijke dagbladhandels. Ze gingen op zoek naar onderliggende oorzaken en naar mogelijke scenario’s. Welke lessen kunnen we onthouden?
Uit cijfers van AMP blijkt dat ons land nog 5.141 persverkooppunten rijk was in 2018. Met 2.293 winkels vormen de onafhankelijke dagbladhandels de grootste groep, maar het belang zakt. In 2007 vertegenwoordigden ze 62,1% van het totale aantal persverkooppunten, in 2018 was dat nog 44,6%. Zo’n 10% van dat verlies gaat naar de middelgrote supermarkten . Om de afkalving meer precies in kaart te brengen, bekeken de onderzoekers ook de Statbel-data over het aantal BTW-plichtige dagbladhandelaars. Dat aantal zakte van 4.213 in 2008 naar 3.089 in 2017. Dat is een daling met 1.124 winkels in negen jaar tijd. Omgerekend is dat 124 per jaar of 2,5 per week.
Bron: AMP
De ontwikkeling van de totale persomzet van de onafhankelijke dagbladhandels is volgens de onderzoekers nog zorgwekkender dan de daling van het aantal verkooppunten. Terwijl het in de periode 2007-2018 38,8% van de verkooppunten verloor, daalde de totale persomzet met 55,3%. De omzetdaling is sterker dan die van de sector als geheel en kan dus niet uitsluitend worden toegeschreven aan het fenomeen van de sluiting van verkooppunten, aldus de conclusie van het rapport. De onderzoekers geven overigens ook de absolute cijfers mee achter die daling. Daaruit blijkt dat de verkoopwaarde in de onafhankelijke winkels zakte van 383 miljoen euro in 2007 naar 171 miljoen in 2018. De daling vlakt een beetje af sinds 2014 (toen 244 miljoen euro), maar aan dit tempo wordt het een ‘race to the bottom’ en blijft er binnen tien jaar nauwelijks nog omzet uit pers over.
Bron: AMP
Op basis van AMP-cijfers toont het onderzoek aan in welke mate de winstmarge op de persverkoop is gezakt. Sinds 2013 zakte die van 24,1% naar 23,8%. Vergeleken met de andere types winkels oogt dat vrij goed, maar de onderzoekers nuanceren:
“Wat de verkoop van persproducten betreft, hangt de rentabiliteit van een verkooppunt uiteindelijk af van drie parameters: de prijs van de publicatie, de marge die aan de verkoper wordt toegekend en het aantal verkochte exemplaren. De drie belangrijkste trends voor onafhankelijke dagbladhandels zijn stijgende publicatieprijzen, over het algemeen identieke marges en een aanzienlijke daling van het aantal verkochte exemplaren. De combinatie van deze drie parameters biedt weinig perspectief op verbetering van de economische en financiële situatie van de dagbladhandels.”
Bron: AMP
Volgens cijfers van de Nationale Loterij genereert een kansspel een gemiddelde wekelijkse omzet van 5.709 euro voor een dagbladhandel. Van begin maart tot begin april 2019 voerden de onderzoekers een survey uit, waarbij ze in totaal 651 winkels vroegen naar de evolutie van omzet en winstmarge van 2014 tot 2018. Het gaat voor alle duidelijkheid niet om een analyse van de boekhoudingen, maar om een analyse van de antwoorden van de respondenten. Daarin gaven de deelnemers aan dat de omzet gehaald op loterijproducten en kansspelen de meest succesvolle is. Minder dan 30% heeft hier te maken met dalende omzet, terwijl bijna 40% van de winkels een stabilisering op dit gebied kent. Een derde van de winkels kent zelfs een stijgende omzet bij loterijproducten en kansspelen.
Een nuance die de onderzoekers wel maken, is dat het belang van de krantenwinkels in het netwerk van de Nationale Loterij sterk is afgenomen onder impuls van de diversificatie van het netwerk. In 2011 kwam nog 82% van de omzet van de Loterij uit de krantenwinkels, in 2018 was dat nog 69%. Ze stippen ook de overstap naar een variabele margepolitiek aan. Het onderzoeksrapport bevat geen cijfers die aantonen wat de impact is van die verandering, maar bevroeg wel de winkeliers naar hun inschatting van de evolutie van de marges op loterij en kansspelen. Die bevraging toont aan dat een kleine minderheid van de respondenten zijn marges op het vlak van kansspelen ziet toenemen (4,5%). De meeste respondenten (63,2%) zien vooral dalende winstmarges, terwijl bijna één derde (30,3%) stabilisering ziet.
Ook voor de rookwaren deden de onderzoekers een beroep op de eigen survey. Als we de omzet voor persproducten vergelijken met die van een andere klassieke pijler van inkomsten voor de dagbladhandel, de tabaksproducten, zien we ook daar een neerwaartse trend, maar toch ook een duidelijk verschil met de persproducten. De meeste winkels zien een afname (44,1%), maar vele winkels kennen ook stabiliteit op dit terrein (38,2%) en een kleine minderheid (15,2%) kent een opwaartse trend op dat gebied.
Het is jammer dat net de rookwaren het in deze studie moeten stellen zonder de diepgang in de analyse van de marge, die we bijvoorbeeld wel bij de persproducten zien. Door de verschillende margesystemen in de distributieketen, verdient deze marge-evolutie bijzondere aandacht. De resultaten van de studie van Luc Roesems omtrent de omzetcijfers zijn in deze context dan ook uitermate interessant. Hij analyseert de boekhoudingen van dagbladhandels om aan te tonen hoe de netto-opbrengst voor pers, rookwaren en kansspelen in deze winkels is geëvolueerd.
Met de vastgestelde dalingen in het achterhoofd, maakt het rapport de brug naar de pogingen om de activiteiten van een krantenwinkel te verruimen.
“Sommige diversificatieactiviteiten bieden ademruimte voor onafhankelijke dagbladhandels, maar het blijft onmogelijk om hun toepassing te veralgemenen in een sector die zo nauw verbonden is met lokale en buurtgebonden verankering. De toekomst van de sector van de onafhankelijke dagbladhandels moet zowel bestaan uit een logica van overgang naar andere activiteiten als uit een versterking van bestaande activiteiten met bepaalde mogelijkheden.”
Finaal distilleren de onderzoekers drie scenario’s voor de toekomst van de onafhankelijke dagbladhandel.
Een begeleiding met exclusieve verkoop van rookwaren en het herverdelen van de subsidies aan bpost? Het klinkt als een Sinterklaasbrief, maar toch is dat het pleidooi waar de onderzoekers hun rapport mee besluiten.
“Deze begeleiding zal niet voorkomen dat er sluitingen plaatsvinden, maar deze zullen in een trager tempo plaatsvinden dan in de andere scenario’s. Dit zou de sector op langere termijn de tijd moeten geven om een nieuw commercieel evenwicht tussen de pijlers als vanouds en de andere activiteiten te definiëren én tegelijkertijd een structuur te creëren die de toegevoegde waarde van onafhankelijke dagbladhandels in de ogen van het publiek opnieuw bevestigt. Uiteindelijk moet dit dienen om na te denken over de toekomst van de sector en de toegevoegde waarde ervan, die verder gaat dan de mogelijke verdwijning van bepaalde activiteiten.” (wt)